Γρηγόρης Λαμπράκης: ο Μαρίνος Αντύπας της Θεσσαλονίκης

50 χρόνια μετά…

Ήθελε, λέει, να είναι λέφτερος,

σκοτώστε τον!

(Ν. Καζαντζάκη, Αδερφοφάδες)

Ο προσωκρατικός φιλόσοφος Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος, πρωτοπόρος εισηγητής του σκεπτικισμού, έχει διατυπώσει μεταξύ άλλων και την ακόλουθη περίφημη ρήση: «…ει γάρ και τα μάλιστα τύχοι τετελεσμένον ειπών,/ αυτός όμως ουκ οιδε» ̇ που σημαίνει: «ακόμα και αν κατά τύχη κάποιος είπε την πλήρη αλήθεια, ο ίδιος δεν το ξέρει». Αυτήκοος μάρτυρας της φιλοσοφικής αυτής αλήθειας είχε την τύχη να είναι ο Γ. Ρίτσος στη Θεσσαλονίκη ενώ επέβαινε σε ταξί με προορισμό το νοσοκομείο Αχέπα όπου νοσηλευόταν ο θανάσιμα τραυματισμένος βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης. Ο οδηγός του ταξί θα περιγράψει με θαυμαστή περιεκτικότητα στον ποιητή τη γενική κατάσταση που επικρατεί στη συμπρωτεύουσα: «τις ημέρες αυτές οι γυναίκες στη Θεσσαλονίκη δεν μαγειρεύουν». Έκπληκτος ο ποιητής άκουγε την εκφραστικότερη λαϊκή αποτύπωση του δημόσιου πένθους για τον άνθρωπο με το αθλητικό παράστημα από την Κερασίτσα Αρκαδίας που έμελλε να σφραγίσει με την πολυσχιδή φιλειρηνική του δράση τη σύγχρονη ελληνική ιστορία: επιστήμονας εγνωσμένης αξίας (υφηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με επιτυχίες στον τομέα της έρευνας)• πρωταθλητής του στίβου και βαλκανιονίκης από το 1935• ιδρυτής το 1943 της «Ένωσης Ελλήνων Αθλητών» και διοργανωτής αγώνων από τα έσοδα των οποίων ενισχύονται τα λαϊκά συσσίτια• το 1961 βουλευτής Πειραιά. Υπήρξε η πλέον μαχητική εκπροσώπηση της Αριστεράς του καιρού του στα ζητήματα της ειρήνης και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη». Ως κορυφαίος ειρηνιστής, παρά την απαγόρευση της Κυβέρνησης (!) θα κρεμάσει πάνω του το πανό με το έμβλημα της ειρήνης και θα ταράξει τη βολική και βολεμένη αδιαφορία των πολλών πραγματοποιώντας τον Απρίλιο του 1963 την πρώτη πορεία ειρήνης με αφετηρία τον Τύμβο του Μαραθώνα και κατάληξη την Πνύκα. Διήνυσε το μεγαλύτερο μέρος του μαραθώνιου δρόμου μόνος του ώσπου τελικά συνελήφθη. Στο σύνθημά του «Ζήτω η ειρήνη» ακούστηκε το ιλαροτραγικό σύνθημα κάποιου χωροφύλακα «Κάτω η ειρήνη» (!). Λίγες ημέρες νωρίτερα και με κύριο σύνθημα «Όχι στα Πυρηνικά» ο βουλευτής της ΕΔΑ είχε κοσμήσει με την παρουσία του τις τετραήμερες εκδηλώσεις για την ειρήνη στο Χάυντ Παρκ του Λονδίνου όπου η ελληνική αποστολή για τη διεθνή ύφεση και ειρήνη ζητούσε την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα. Ενοχλημένη η Φρειδερίκη ζητά την κεφαλή του κήρυκα του φιλειρηνισμού επί πίνακι: «Ποιος επιτέλους θα με απαλλάξει από αυτόν»; Το ραντεβού του ειρηνοποιού αγωνιστή της Αριστεράς με τον θάνατο έχει πλέον επίσημα προαναγγελθεί από τα ανακτορικά δώματα.
Στην έκκληση της θλιβερής ηγεμονίσκης θα ανταποκριθούν οι παρακρατικοί της Θεσσαλονίκης τη νύχτα της 22ας Μαΐου του 1963 με μια οργανωμένη παγίδα θανάτου, τη δήθεν «αντισυγκέντρωσή» τους απέναντι στη γνωστή συγκέντρωση των «Φίλων της Ειρήνης». Ο ευπατρίδης της πολιτικής με μόνο όπλο του τον λόγο θα κυκλωθεί από έναν όχλο εκατοντάδων τραμπούκων και αστυνομικών ντυμένων με πολιτικά σε μια πόλη σωστή πυριτιδαποθήκη. Οι αιμόστακτοι πρωταγωνιστές του δωσιλογισμού, με την εποπτική ευθύνη του αρχιερέα του δεξιού παρακράτους Φον Γιοσμά, θα συντάξουν το φονικό σχέδιο «Μετακόμιση» στην ταβέρνα-αρχηγείο «Τα Έξι Γουρουνάκια» στην Άνω Τούμπα, θα το πρωτοκολλήσουν στο έδρανο της ανοχής του κράτους και θα το υλοποιήσουν κάτω από τα προστατευτικά βλέμματα των δήθεν ανήμπορων και αμήχανων αστυνομικών πατρώνων τους που θα φροντίσουν ανεπιτυχώς να παρουσιάσουν το φόνο ως τροχαίο ατύχημα. Το σύστημα αξιών του δυστυχώς συγγνωστού δωσιλογισμού, το συνυφασμένο από τις αμερικανικές αξιώσεις και τα Ανάκτορα παρασκήνιο, οι φωνασκίες της αντικομμουνιστικής υστερίας και η υποκουλτούρα του ακμάζοντος παρακράτους θα επιβιβασθούν στην καρότσα του τρίκυκλου ενός κατ’ επάγγελμα διαρρήκτη και θα οπλίσουν το χέρι ενός σεσημασμένου κακοποιού με τον σιδερένιο εκείνο λοστό που θα έπαιρνε τη ζωή του ανθρωπιστή κοινοβουλευτικού άνδρα της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη.
Νιώθω την ανάγκη να παραθέσω τμήμα της μοναδικής περιγραφής του αντεισαγγελέα Εφετών Παύλου Δελαπόρτα από την πρότασή του προς το Συμβούλιο Εφετών Θεσσαλονίκης: «Μεταξύ της 8.30 και 10.00 νυκτερινής ώρας της 22ας Μαΐου 1963 οι εν εκάστη ανθρωπίνη συνειδήσει εγκατεστημένοι σεισμογράφοι, οι καλούμενοι «περί δικαίου αίσθημα», οι υφιστάμενοι κραδασμούς αναλόγως ισχυρούς προς το μέγεθος του προσβαλλομένου δικαίου και προς την ψυχικήν ευαισθησίαν και πνευματικήν καλλιέργειαν εκάστου ανθρώπου, εσημείωσαν σειράν ισχυροτάτων και αλλεπαλλήλων δονήσεων (…) με επίκεντρον την Θεσσαλονίκην, εις το τμήμα των διασταυρώσεων των οδών Ερμού-Βενιζέλου-Σπανδωνή-Ίωνος Δραγούμη και τους πέριξ χώρους…εις το κεντρικώτερον τούτο σημείον της Θεσσαλονίκης, εν μέσω και κατόπιν προηγηθέντος ομαδικού οργίου ακολάστων παρανομιών (…) δια κακοποιήσεων πολιτών, ύβρεων, λιθοβολισμών αιθούσης, όπου είχεν συγκεντρωθεί αριθμός ανθρώπων και διεξήγετο ομιλία, δύο Έλληνες πολίται, οι Γεώργιος Τσαρουχάς και Γρηγόριος Λαμπράκης ουδένα βλάπτοντες (…) υφίσταντο σχεδόν τελετουργικω τω τρόπω αλλεπαλλήλους επιθέσεις, με αποτέλεσμα την επικίνδυνον σωματικήν κάκωσιν του πρώτου και την θανάτωσιν του δευτέρου…» Η ζωή υπέγραφε και πάλι ένα από τα μεγάλα ιστορικά της οξύμωρα. Το μίσθαρνο όργανο και ενεργούμενο της παρακρατικής αλαζονείας, αυτός που χρόνια μετά την αθώωσή του από την απριλιανή Χούντα θα εκπνεύσει ως επαίτης, καθώς λέγεται, από το ψύχος στην πλατεία Αριστοτέλους, θανάτωνε τον νόμιμα εκλεγμένο εκπρόσωπο του λαού που ενοχλούσε την αστική υποκρισία με τις διακηρύξεις του για την παγκόσμια ειρήνη. Ο μαραθωνοδρόμος της ειρήνης, εκφράζοντας το ύπατο αξίωμα της αριστερής κοσμοαντίληψης, έδινε τη ζωή του για έναν καλύτερο κόσμο στον οποίο ο ίδιος δεν θα είχε την τύχη να ζήσει. Με τη γνωστή μάλιστα μεγαθυμία του δήλωνε την αποφράδα εκείνη νύχτα για τους τραμπούκους που τον απειλούσαν: «Αλλά αν οι τραμπούκοι αυτοί ήταν σε θέση να διαβάσουν δυο γραμμές και να τις καταλάβουν, θα έβλεπαν τότε ότι φωνάζουν ενάντια στα ίδια τα συμφέροντά τους. Γιατί είναι όλοι φτωχοί, ρακένδυτοι, μεροκαματιάρηδες χωρίς μεροκάματο, και είναι καταδικασμένοι να μείνουν έτσι σε όλη τους τη ζωή, γιατί το συμφέρον των άλλων είναι να υπάρχει αυτό το κουρελοπρολεταριάτο, από όπου να μπορούν κάθε τόσο να επιλέγουν τους κατάλληλους για την περίσταση μπράβους, με μια μικρή οικονομική ενίσχυση ή κάποια άλλη εύνοια, και να τους έχουν του χεριού τους όπως απόψε (…) όλοι τους έχουν παιδιά που δεν μπορούν να πάνε στο γυμνάσιο, γυναίκες άρρωστες, δόντια χαλασμένα, έλκη, φοβίες, πνευμόνια σάπια (…) άνθρωποι αξιολύπητοι που ποτέ δεν θα μάθουν ότι εμείς αγωνιζόμαστε για την ουσιαστική αναβάθμιση της ζωής τους… ».
Άγιε της Ειρήνης Γρηγόρη Λαμπράκη, ήρωα που σε ενθρόνισε η λαϊκή συνείδηση στο πιο περίοπτο εικονοστάσι της, στην πόλη όπου ζω και εργάζομαι κανένας δρόμος και καμία πλατεία, όσο γνωρίζω, δεν φέρει το όνομά σου. Την πρώτη γνωριμία μου με το παράδειγμά σου την οφείλω σε ακούσματα και τεθρυλημένες διηγήσεις στην περιρρέουσα πνευματική ατμόσφαιρα της οικογενειακής εστίας. Δεν λησμονώ ότι στα μαθητικά μου χρόνια, σε μια από τις πρώτες επισκέψεις μου στη Θεσσαλονίκη με αφορμή τη Διεθνή Έκθεση, ο πατέρας μου, αφού πρώτα με ξενάγησε στα βιβλιοπωλεία της πόλης, κρατώντας με από το χέρι με οδήγησε στο μνημείο της ειρήνης στη συμβολή των οδών Ερμού και Βενιζέλου. Μου διηγήθηκε την ιστορία σου με τον αναμενόμενο για την ηλικία μου τρόπο των παραμυθιών. Φέρνω στη μνήμη μου ακόμα και τον δείκτη του χεριού του στις τοπογραφικές του υποδείξεις: «Ένα βράδυ του 1963 το αεροπλάνο από την Αθήνα έφερε εδώ στη Θεσσαλονίκη τον Γρηγόρη Λαμπράκη… θα μιλούσε από τούτο εδώ το μπαλκόνι…από εκεί βγήκε μετά το πέρας της ομιλίας του…εδώ ήταν συγκεντρωμένοι οι παρακρατικοί…στο σημείο αυτό ξυλοκόπησαν άγρια τον βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργη Τσαρουχά, πατέρα της συμφοιτήτριάς μου στη Γεωπονική Σχολή Καίτης Τσαρουχά…αυτή τη διαδρομή διέγραψε το τρίκυκλο με τους δολοφόνους...αν ο Λαμπράκης διέσχιζε κάθετα τον δρόμο και όχι διαγωνίως ίσως και να σωζόταν... κάπου εκεί πήδησε ο Τίγρης πάνω στο τρίκυκλο…». Το παιδικό μου μυαλό κατάπινε λαίμαργα τις λεπτομέρειες για την ιστορική εκείνη νύκτα όπου το κράτος σχεδιασμένα τελούσε εν υπνώσει. Από τότε κύλησε αρκετό νερό στο αυλάκι του χρόνου ώστε η αφήγηση των παιδικών χρόνων να παραχωρήσει τη θέση της στην ερμηνευτική ματιά της ενηλικίωσης. Αυτό που ποτέ δεν άλλαξε είναι ότι για Σένα, αγωνιστή Γρηγόρη Λαμπράκη, πάντοτε κρατώ φυλαγμένη την πλέον ευρύχωρη και προνομιακή θέση στο αμφιθέατρο της μνήμης μου. Στάθηκα από τότε πολλές φορές ευλαβικά μπροστά στο μνημείο της ειρήνης, εκεί στην ιστορική διασταύρωση που σου έστησαν καρτέρι οι εργολάβοι του θανάτου. Πάντοτε συνελάμβανα τον εαυτό μου αντιμέτωπο με την ίδια άλυτη μεγάλη απορία: Γιατί οι ιεροί πρωταγωνιστές της ιστορίας γίνονται πάντοτε πιο ομιλητικοί μετά την αποχώρησή τους από τον κόσμο αυτόν;

Θεοδόσης Ν. Νικολαΐδης
Φιλόλογος